Związki literatury z obrazem – „ut pictura poesis erit”

Związki literatury z obrazem – „ut pictura poesis erit”

Tym razem zacznę od cytatu starożytnego poety Horacego, który pochodzi z jego listu o sztuce poetyckiej. Można go tłumaczyć dosłownie jako niechaj poezja będzie jak obraz. Już dawno odkryto, że sztuka pisania i sztuka obrazu mogą odnaleźć wspólny język, korespondować ze sobą, tworząc razem formę doskonałą. Związki literatury z obrazem mają bogatą historię, a ich wzajemne oddziaływanie jest obecne w kulturze ludzi od samego początku powstania pisma. Powiązania tekstu i obrazu w dawnych rękopisach oraz książkach występowały w najróżniejszych formach.

EMBLEMATY

Jednym z najdoskonalszych i zarazem najprostszych przykładów na związki literatury z obrazem są emblematy. Są to utwory literacko-plastyczne, w których w harmonijny sposób łączono tekst i obraz. Gatunek ten powstał w XVI wieku, zawierając w sobie elementy właściwe dla języka literackiego i elementy graficzne. Emblemat składała się z trzech elementów: sentencji zwanej lemma lub motto ( zazwyczaj około 2 – 5 słów), imego – ryciny przestawiającej jakieś wyobrażenie w sposób obrazowy oraz subskrypcji. Ostatni z elementów miał za zadanie wyjaśnić i rozwinąć myśli zawarte w poprzednich dwóch oraz przedstawić związki zachodzące pomiędzy imago i lemma. Zgodnie z definicją celem emblematu było wyszukanie związków pomiędzy słowem a obrazem – przez zestawienie treści motta z treścią imago na zasadzie intrygującej gry znaczeń, enigmatycznego rebusu, a następnie wyjaśnienie ich związku treściowego w subskrypcji. Emblematy były wyrazem popularnej od wieków fascynacji syntezą sztuk, która umożliwiła połączenie doznań estetycznych i wizualnych w jednej formie. W XVI i XVII wieku pojawiły się dość popularne książki, które zawierały zbiory emblematów. W Polsce najsłynniejsze są emblematy stworzone przez Mikołaja Reja i Zbigniewa Morsztyna.

POEZJA WIZUALNA

Interesującym przykładem związku pomiędzy pismem i obrazem jest poezja wizualna. Początki połączenia poezji i obrazu sięgają bardzo daleko w przeszłość. Pierwsze teksty-obrazy pochodzą z około 325 r. p.n.e., których autorem był Simiasz z Rodos. Jego teksty takie jak Jajko, Topór, Skrzydła wykorzystywały technikę polegającą na łączeniu tekstu z graficznym przedstawieniem omawianego tematu. Podobne utwory pisał także Teokryt w IV wieku p.n.e. ( np. wiersz naśladujący układem strof kształt instrumentu – Syrinks.), czy też Dosiadas w II w. p.n.e. Również w Polsce można spotkać wiele dowodów na istnienie poezji wizualnej. Przykładem może być utwór S. Niegoszewskiego, który na lwich skrzydłach umieścił dwa sześciowiersze. Innym przykładem poezji wizualnej w naszej literaturze mogą być wiersze Mechaniczny ogród, Hamlet, Porwanie T. Czyżewskiego, w których autor w oryginalny sposób łączy słowo i obraz. We współczesnej literaturze prekursorem tego gatunku był poeta awangardy francuskiej Apollinaire Guillaume. Autor uważał, że dzięki sztuce typograficznej możliwe jest osiągnięcie doskonałej syntezy sztuk – literatury, malarstwa i muzyki. Apollinaire tworzy “ideogramy liryczne”– utwory, które graficznie imitują plakat lub ulotkę, odnoszą się do przedmiotów lub form symbolicznych (samochód, serce, fontanna, but) oraz abstrakcyjnych. Swoje inspiracje czerpał z malarstwa kubistów, zwłaszcza z obrazów Pabla Picassa. Przykładem jego innowacyjnego podejścia do liryki jest zbiór Kaligramy.

POEZJA KONKRETNA

Związki literatury z obrazem możemy dostrzec w poezji wizualnej, która jest odmianą dzisiejszej grafiki (zwaną niekiedy grafiką literową). W utworach poezji konkretnej znaki literowe i ich ciągi występują często w towarzystwie znaków interpunkcyjnych i diakrytycznych, cyfr, symboli matematycznych itp. Wszystkie są traktowane w jednakowy sposób: jako elementy układu, którego sens rodzi się z ich wzajemnych odniesień na płaszczyźnie. Za początki poezji konkretnej możemy uznać rok 1953, kiedy na ogólnoświatowym zjeździe w Sztokholmie ogłoszono jej manifest. Artyści zajmujący się tą dziedziną sztuki tworzą poematy w postaci kompozycji wizualnych, zbudowanych z układów liter i znaków typograficznych, które nie są podporządkowane żadnym związkom semantycznym czy syntaktycznym. Jednym z najważniejszych twórców tego rodzaju poezji jest Stanisław Dróżdż. Jego prace zdobyły międzynarodowe uznanie i stały się inspiracją dla innych twórców. Innym polskim twórcą tego rodzaju sztuki jest Krzysztof Szatrawski, autor tomiku Wiersze graficzne.

WIERSZE LABIRYNTY

Są to kompozycje o regularnej budowie, przypominające szachownice, na której rozmieszczono litery, które przy uważnym spojrzeniu, układają się w tekst. W zależności od układu odczytywanego tekstu, należało rozpocząć czytanie od wyznaczonego miejsca. Podobną formą jest akrostych – jest to utwór wierszowany, w którym niektóre z kolumn liter, sylab lub wyrazów układają się dodatkowo w całe wyrazy, frazy lub zdania. Kolumny takie mogą być czytane w dół, w górę, lub naprzemiennie. Akrostychy można również tworzyć innymi metodami, np. łącząc te same elementy kolejnych zwrotek. Dawniej były wykorzystywane w Biblii hebrajskiej, m.in. w Lamentacjach Jeremiasza i Księdze Psalmów. Szczególnym gatunkiem utworów opartych na akrostychu jest psalm alfabetyczny. Obecnie akrostychy wykorzystywane są np. w łamigłówkach oraz publikacjach reklamowych.

ZWIĄZKI LITERATURY Z OBRAZEM W REKLAMIE

Niektóre firmy, by skuteczniej zachęcić konsumentów do zakupu, sięgają po coraz nowsze i bardziej zaskakujące formy przekazu. Jedną z nich może być wykorzystanie znanej już w starożytności gry, polegającej na wpisanie tekstu w charakterystyczną ramę, będącą wyobrażeniem jakiejś konkretnej figury. Zastosowanie techniki carmina figurata sprawia, że przekaz staje się ciekawszy i nabiera oryginalnego kształtu. Oryginalność tego typu reklam nie polega tylko na zastosowaniu przyciągającego uwagi hasła czy też specyficznej kolorystyki. Najistotniejszym elementem przekazu jest w tym wypadku wykorzystanie innowacyjnej techniki przekazu informacji. Połączenie testu i obrazu w jednej formie jest oryginalnym sposobem na wyróżnienie się spośród konkurencji. Dzięki takiej formie promocji, odbiorca zapamiętuje nie tylko informacje o przedmiocie, ale także specyficzny kształt opakowania, który może pomóc w późniejszej identyfikacji produktu.

 

Mam nadzieję, że ten wpis poszerzył Twoje horyzony w zakresie nieoczywistych związków literatury z obrazem:-)

O Autorce

Dominika Siwińska

Projektant, grafik i trener z wieloletnim doświadczeniem. Z zawodu czarodziejka – sprawiam, że świat wokół staje się ładniejszy:-) Z pasji projektant i ekspert do spraw komunikacji. Z wykształcenia filolog po grafice komputerowej. A na co dzień mama, żona, a także miłośniczka książek oraz piękna w każdej postaci. Masz pytania, napisz: kontakt@socjografka.pl

Sprawdź także

AutorDominika Siwińska | 12 stycznia 2018
Jak dobrać czcionki na blogu albo w prezentacji
Zaczynam prowokacyjnym tytułem;-) Bo jak można napisać "jak dobrać czcionki na blogu" zamiast "jak dobrać fonty". Zaraz jakiś ortodoksyjny fan fontów będzie mnie przekonywał, że cały tekst jest niezrozumiały, bo...
AutorDominika Siwińska | 8 stycznia 2018
Przydatne narzędzia: jak dobrać idealne fonty
W poprzednim wpisie typografia na blogu i w prezentacji była omówiona na mocno teoretycznym poziome. Skupiłam się na zasadach związanych z odpowiednim doborem typografii w różnorodnych projektach – dzięki temu...
Typograficzna kartka świąteczna mockup niebieska choinka
AutorDominika Siwińska | 5 grudnia 2017
Bezpłatne kartki świąteczne – wzory do pobrania
W poprzednim wpisie z darmowymi kartkami świątecznymi zachęcałam Was do udziału w akcji charytatywnej. Moja zachęta pozostaje aktualna! W zamian mam dla Was kolejne bezpłatne kartki świąteczne! Tym razem motywem przewodnim...